همت بلند دولت برای باز پس گیری حقابه هیرمند / آب هست، همکاری نیست
تاریخ انتشار: ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۷۷۸۷۷۴۸
حقابه ایران از رودخانه هلمند که از کوه‌های اطراف کابل سرچشمه می‌گیرد چند سالی است که در محافل سیاسی و رسانه‌ای مطرح بوده اما تاکنون به نتیجه‌ای نرسیده است؛ البته امروز دولت سیزدهم و مجلس یازدهم مصمم‌تر از همیشه، برای گرفتن این حق قانونی مردم سیستان و بلوچستان تلاش می‌کنند.
به گزارش خبرنگار ایمنا، با روی کار آمدن دولت سیزدهم توجه به مرزها و مناطق محروم در دستور کار جدی کارگزاران دولت مردمی قرار گرفت و بخش مهم این اقدام در سفرهای استانی به این مناطق پیگیری و دنبال شد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
این موضوع در یکی دو سال گذشته بیشتر رسانه‌ای و پیگیری شد تا اینکه آیت‌الله رئیسی بار دیگر به استان سیستان و بلوچستان سفر کرد تا ضمن افتتاح چند طرح تجاری و عمرانی و پیگیری پروژه راهبردی سواحل مکران، یک اخطار جدی و محکم به حاکمان افغانستان بدهد.
رئیس جمهور کشورمان در این سفر یک روزه گفت: هر از گاه شنیده می‌شود سد آب چندانی ندارد یا بخشی از آن را لجن فرا گرفته است، حاکمان افغانستان باید اجازه دهند کارشناسان ما مراجعه و صحت و سقم ماجرا را بررسی کنند، اگر کارشناسان ما کمبود آب را تأیید کنند حرفی نداریم وگرنه اجازه نخواهیم داد حق مردم به هیچ عنوان ما تضییع شود.
وی با تاکید بر این مطلب که موضوع آب هیرمند حق مردم منطقه و سیستان و بلوچستان است که در معاهدات و قراردادها آمده و مردم از این آب در چاه نیمه‌ها استفاده می‌کردند، افزود: به حاکمان افغانستان می‌گویم این مطلب را عادی تلقی نکنند و موضوع را جدی بدانند، اخطار می‌دهم حق مردم سیستان و مردم سیستان وبلوچستان را سریعتر بدهند.
رئیس جمهور کشورمان همچنین گفت: تمام تلاش دولت این است تا از دریای عمان آب به مناطق شرق کشور برسد اما این پروژه زمان بر است. حقابه مردم سیستان از هیرمند را نمی‌شود مشمول زمان کرد، چرا که انتقال آب از طریق دریا پروژه‌ای طولانی است که اوامر دخیل با انگیزه کار خواهند تا این زمان کمتر شود.
وی اظهار کرد: دولت مصمم است در همه شئون حق مردم کشور را هرجا باشد بگیرد، موضوع حقابه هم حق مردم استان است و دنبال می‌کنیم در تمام نقاط مرزی حق مردم را خواهیم گرفت.
واکنش لجوجانه، غیر کارشناسی و سطحی طالبانبر این اساس، طالبان روز پنجشنبه با انتشار بیانیه‌ای تاکید کرد: امارت اسلامی یکبار دیگر تعهد می‌سپارد که با در نظر داشت موافقت نامه آب هلمند (هیرمند) تمام تلاش خویش را به خرج می‌دهد که آب تعهد شده به مردم ایران برسد.
«ریاست الوزراء امارت اسلامی افغانستان» اعلام کرد: موافقتنامه آب که میان افغانستان و ایران نیم قرن قبل در سال ۱۳۵۱ هجری شمسی به امضا رسیده تا هنوز پابرجاست و امارت اسلامی متعهد است که به تعهدات انجام شده عمل نماید. از اینکه در سال‌های اخیر در افغانستان و منطقه خشکسالی رخ داده و سطح آب پایین آمده است به شمول دریای هلمند تعداد زیادی از ولایات و مناطق کشور از خشکسالی رنج می‌برند و آب کافی وجود ندارد.
طالبان در اظهاراتی نادرست مدعی شد: در چنین وضعیتی خواست مکرر ایران و بازتاب نا مناسب آن در رسانه‌ها را زیان آور می‌دانیم. مقامات ایرانی باید اطلاعات خود را در مورد آب هلمند تکمیل نمایند و بعد خواست شأن را مطرح کنند. اگر واقعیت درست مطالعه نشود و چنین اظهارات مطرح گردد، می‌تواند فضای سیاسی میان مردم و کشورهای دو ملت مسلمان را آسیب بزند که به نفع هیچ طرفی نیست و نباید تکرار شود.
طالبان تاکید کرد: امارت اسلامی یکبار دیگر تعهد می‌سپارد، که با در نظر داشت موافقتنامه آب هلمند تمام تلاش خویش را به خرج می‌دهد که آب تعهد شده به مردم ایران برسد اما به این شرط که ذخایر آب ما به اندازه‌ای برسد که اگر آن را به ایران جاری بسازیم و در دریای خشک هلمند صدها کیلومتر مسیر را طی کند به آن کشور برسد. این در حالی است که اکنون در بند کمال خان هیچ آب وجود ندارد و اگر آب بند کجکی در آن جاری گردد، تا آنجا نمی‌رسد بنابراین نیاز است تا جانب ایرانی این حقایق را درک نماید.
ملاک بود و نبود آب، بازدید فنی و عینی است و نه صدور بیانیه سیاسیصدور این بیانیه سیاسی که با واکنش‌های زیادی در فضای مجازی در انتقاد از رویکرد هیأت حاکمه سرپرستی افغانستان در قبال ایران همراه بود، با واکنش قاطع وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران روبرو شد. البته قبل از آن هم حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه از این رویکرد انتقاد کرد و در توئیتر نوشت: در ماه‌های اخیر مکرراً از ملامتقی سرپرست وزارت خارجه افغانستان خواستم طبق عهدنامه هیرمند، به تعهدات خودشان عمل کنند و امکان بازدید هیأت‌های فنی و سنجش میزان آب را فراهم کنند، که نکردند. سیستان از خشکسالی رنج می‌برد. ملاک بود و نبود آب، بازدید فنی و عینی است و نه صدور بیانیه سیاسی.
وزارت امور خارجه ایران اسلامی در واکنش به بیانیه صادره از سوی هیئت حاکمه افغانستان درباره حقابه هیرمند، آن را متناقض و نادرست دانست و با رد آن اعلام کرد: معاهده بین ایران و افغانستان راجع به آب رود هیرمند بطور صریح و بدون هیچ ابهامی، حقابه طرف ایرانی از رودخانه هیرمند را تعیین کرده است.
در ادامه این بیانیه آمده است: اعلامیه مورخ بیست و هشتم اردیبهشت ماه ۱۴۰۲ طرف افغانستانی درباره حقابه هیرمند، حاوی مطالب متناقض و نادرست بوده و وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران آن را قویاً رد می‌کند.
معاهده بین ایران و افغانستان راجع به آب رود هیرمند در تاریخ بیست و دوم اسفند ۱۳۵۱ به‌طور صریح و بدون هیچ ابهامی، حقابه طرف ایرانی از رودخانه هیرمند را تعیین کرده است. این حقابه، حقی قانونی، عینی و معین است و افغانستان متعهد است حقابه مزبور را تأمین نماید و بر اساس ماده پنج معاهده اقدامی نکند که ایران از حقابه خود بعضاً یا کلاً محروم شود.
حاکمان افغانستان در یک‌سال و نیم گذشته، اگرچه بارها بر پایبندی به تعهدات خود طبق معاهده تاکید کرده‌اند، اما در عمل، تعهدات ناشی از معاهده را اجرا نکرده و در رهاسازی و تأمین حقابه ایران، همکاری لازم را به عمل نیاورده و حقابه قانونی ایران را تحویل نداده‌اند.
اظهارات متعدد برای عدم تحویل حقابه قانونی جمهوری اسلامی ایران از جمله طرح موضوع خشکسالی و کم شدن آب در هیرمند، مستلزم بررسی‌های کارشناسی، وفق مفاد معاهده بوده و تاکنون توسط کارشناسان جمهوری اسلامی ایران راستی آزمایی نشده است، لذا اتخاذ چنین مواضعی، غیرحقوقی و غیرقابل قبول است.
تا زمانی که به کارشناسان جمهوری اسلامی ایران اجازه داده نشود که طبق معاهده هیرمند بخصوص ماده پنج پروتکل شماره یک آن معاهده، از مسیر و بالادست هیرمند بازدید کنند، هرگونه اظهار نظر در خصوص کاهش آب هیرمند پذیرفته نیست.
جمهوری اسلامی ایران همواره بر همکاری‌های فنی و مطالعاتی از طریق کمیساران آب دو طرف تاکید نموده و خواستار بررسی دقیق وضعیت آب هیرمند و تأمین حقابه طرف ایرانی وفق معاهده بوده است.
تداوم آبگیری بند انحرافی کمال خان و انحراف مسیر طبیعی رودخانه هیرمند و بر هم زدن شرایط رودخانه و همچنین عدم همکاری مقامات افغانستان در تعیین محل‌های تحویل حقابه و نصب سامانه‌های فنی مربوط به سنجش میزان آب، نقض صریح مواد ۳، ۵ و ۶ معاهده هیرمند بوده و نمی‌توان با صدور بیانیه‌های سیاسی، توجیهی برای آن یافت.
جمهوری اسلامی ایران با حسن نیت و در پرتو اصل حسن همجواری درطول یک‌سال و نیم گذشته درباره موضوعات مختلف در روابط بین دو کشور ازجمله درباره اجرای معاهده هیرمند و تأمین حقابه با مقامات افغانستان مذاکره و گفت‌وگو کرده است. مذاکرات و گفتگوها تاکنون در فضای دوستانه و با پایبندی به اصل حسن همجواری مطرح و پیگیری و تلاش شده تا همه موضوعات از جمله مساله حقابه بر مبنای شرایط و منافع طرفین، حل و فصل گردد.
وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، تاکید می‌نماید که اظهارات و مواضع مقامات جمهوری اسلامی ایران درباره حقابه هیرمند، کاملاً قانونی و بر مبنای معاهده هیرمند و شرایط حاکم بر رودخانه و مبتنی بر اظهارنظرهای کارشناسی و فنی مطرح شده و همواره معطوف به احترام به اصل حسن همجواری و رعایت حقوق همسایگی بوده است.
پیش از آن در فرودین ماه امسال و در حاشیه سومین نشست وزرای خارجه کشورهای همسایه افغانستان در سمرقند ازبکستان، «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امورخارجه کشورمان، «امیرخان متقی» را در محل اقامتش به حضور پذیرفت و در آن دیدار اقدامات به عمل آمده از سوی افغانستان درباره حقآبه هیرمند را لازم اما غیرکافی خواند و گفت: ملاک اصلی برای ایران، دریافت عینی و ملموس حقآبه است. وی در آن دیدار موضوع حقآبه را مشکلی مزمن خواند که ضرورت دارد به صورت عملی نسبت به برطرف شدن مشکلات موجود در این زمینه اقدام جدی از سوی هیأت حاکمه سرپرستی موقت افغانستان مورد توجه قرار گیرد. امیرخان متقی هم در آن دیدار، ضمن تأکید بر پایبندی افغانستان بر معاهدات بین‌المللی و از جمله حقآبه ایران، آخرین اقدامات به عمل آمده در این زمینه را تشریح کرد.
از پیگیری حقآبه ایران در هیرمند کوتاه نیامدیمناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه هم یازدهم اردیبهشت‌ماه سال جاری هم در نشست هفتگی با خبرنگاران با اشاره به پیگیری‌ها در خصوص حقآبه ایران از هیرمند تصریح کرد: از پیگیری حقآبه ایران در هیرمند به هیچ وجه کوتاه نیامدیم. آقای امیرعبداللهیان حداقل سه دور در مذاکرات با سرپرست وزارت خارجه افغانستان این موضوع را مورد پیگیری قرار داد.
وزیر امور خارجه ایران قبل از سفر آیت‌الله رئیسی به سیستان و بلوچستان در سختانی در بندر چابهار گفت: درخواست روشن ما از طرف افغانستانی این است تا زمان از دست نرفته دریچه‌های سد کجکی را باز کنند تا هم مردم خودشان که در مسیر هستند و هم مردم سیستان سیراب شوند. طرف افغانستانی مدعی است که سد از آب کافی برخوردار نیست به صراحت به آنها گفتیم طبق عهدنامه ۱۳۵۱ یک تیم مشترک فنی باید این کار را انجام دهد. لذا درخواست سریع ما این است و اسامی را هم دادیم که تیم فنی ما از سد کجکی بازدید کند و بر مبنای آن قضاوت شود که آیا آب در سد وجود دارد یا ندارد.
عدم اجرای معاهده و عدم تأمین حقابه هیرمند از سوی افغانستان و صدور بیانیه‌های سیاسی بدون اقدام عملی، به هیچ وجه قابل قبول نیست و جمهوری اسلامی ایران حقوق خود را برای اتخاذ تدابیر لازم محفوظ دانسته و بر مسئولیت کامل افغانستان در این خصوص تاکید دارد.
حسن کاظمی قمی، نماینده ویژه رئیس جمهور در افغانستان گفت: اگر ثابت شود در سد آبی وجود دارد و طالبان حقابه ایران را نمی‌دهند، آنها باید پاسخگوی کار خود باشد. برای ایران هم حجت تمام می‌شود و دولت می‌داند که چطور باید عمل کند.
این دیپلمات در گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه دو سیما افزود: ایران بیشتر از هر کشور دیگر به مردم افغانستان خدمت کرده است. در سال گذشته برخلاف گفته مقامات طالبان، نزدیک به دو میلیارد مکعب آب به گودرزره رفت.
وی ادامه داد: مقامات فنی طالبان می‌گویند به مرور زمان ۶۰ درصد آب در سد کمال خان رسوب کرده و ما گفتیم که کارشناسان ما باید در بازدید از این سد واقعیت این موضوع را ببینند.
کاظمی قمی افزود: هر وقت کارشناسان ما به افغانستان رفتند آن وقت می‌توانیم راهکار ارائه کنیم و بطور قطع راهکارهایی وجود دارد.
وی افزود: مسئولان طالبان برای اینکه آب سیلاب به انحراف نرود، یک خاک‌ریز ۴.۵ کیلومتری در جداره دیواری که به سمت گودزره می‌رود، احداث کرده‌اند.
سرپرست سفارت ایران در افغانستان گفت: مسئله دوم اشکالاتی است که دریچه‌های اصلی سد با آن مواجه بود. در سال‌های گذشته دو دریچه اصلی سد به دلیل اینکه بازوهای درهای این دریچه‌ها دچار اشکال بود، باز نمی‌شدند. مسئولان طالبان به ما اطلاع دادند که این دو دریچه هم امسال باز شدند.
وی ادامه داد: موضوع سوم تسطیح زمین‌هایی بود که جلوی در دریچه‌های سد هستند. امسال ۱۳ کیلومتر از این زمین‌ها توسط طالبان تسطیح شده است.
سرپرست سفارت ایران در افغانستان گفت: در حال حاضر کسی درباره آب منحرف شده در گودزره ادعایی ندارد و تصاویر هوایی مربوط به سد کجکی است.
وی افزود: در مسئله سد کمال خان، اینکه اکنون میزان آبی که وجود دارد، میزان آبی نیست که اکنون رها شود و به ایران برسد.
کاظمی قمی خاطرنشان کرد: نمی‌خواهیم حرف زیبا بزنیم اما عملی نشود. حقآبه ایران از طریق سد کجکی، مسیر رودخانه‌ای که از ارغنداب باید بیاید و سوم بین دو حوزه سد کمال خان و کجکی باید تأمین شود.
وی افزود: امسال بین دو حوزه بارندگی اتفاق نیفتاد و میزان آب ارغنداب کم شد. بنابراین عمده آب باید از سد کجکی تأمین شود.
سرپرست سفارت کشورمان در افغانستان تاکید کرد: با توجه به اینکه سد کجکی در ۷۰۰ کیلومتری مرز ایران قرار دارد و در این مسیر ۷۰۰ کیلومتری سه استان قرار دارد که برداشت آب خواهند داشت، اگر تمام آبی که پشت سد کجکی قرار دارد هم رها شود باز آبی به ایران نمی‌رسد.
وی تاکید کرد: مقامات طالبان می‌دانند که اگر بخواهند در افغانستان یک حکومت باثبات برپا باشد باید تعامل سازنده‌ای با همسایگان داشته باشند
کاظمی قمی خاطرنشان کرد: اگر ثابت شود در سد آب هست و آنها حقابه ایران را نمی‌دهند، طالبان باید پاسخگوی کارش باشد. برای ایران هم حجت تمام می‌شود و دولت می‌داند که چطور باید عمل کند.
نماینده ویژه رئیس جمهوری و رئیس نمایندگی سیاسی جمهوری اسلامی ایران در افغانستان افزود: امروز در افغانستان فقط با طالبان مواجه نیستیم، مسئله در این کشور پیچیده است وتحریم اقتصادی افغانستان راهکار نیست.
هیرمند یا هلمند از بزرگترین رودخانه‌های منطقه میانی قاره آسیا است که از رشته کوه هندوکش در غرب کابل سرچشمه می‌گیرد و پس از طی مسافت یک هزار و ۱۰۰ کیلومتر به تالاب هامون که دریاچه‌ای مشترک میان ایران و افغانستان است، وارد می‌شود.
بر اساس قوانین بین‌المللی، حقابه‌ها و مسیر رودخانه‌ها حق قانونی پایین دست‌ها است و بر همین اساس نیز در دهم مرداد ۱۳۵۲ معاهده‌ای میان دو کشور ایران و افغانستان منعقد و طرف افغانستانی متعهد به پرداخت منظم سالانه ۸۲۰ میلیون مترمکعب حقابه هیرمند شده است؛ حقی که در دو دهه گذشته توسط دولت‌ها و حکام مستقر در افغانستان نادیده انگاشته و منجر به نابودی بخش وسیعی از ۳۸۰ هزار هکتار بخش ایرانی تالاب هامون، طبیعت، حیات و زندگی مردمان سیستان و بلوچستان شده است.
تصاویر جدید ماهواره خیام مبنی بر موجودیت آب در سد کجکی و بندهای میانی و رهاسازی شیطنت آمیز آب به مسیرهای فرعی، غیر از مسیر پایین دست و طرف ایران، تا حدود زیادی از رویکرد «عدم همکاری» و متعهد نبودن طرف افغانستانی به تشنگی مردم، قرارداد فیمابین و معاهدات بین‌المللی حکایت دارد.
این رهاسازی در فصل بهار سال ۱۳۹۷ از سد کجکی به سوی دو ولایت هلمند و نیمروز رخ داده و آب به مدت ۱۰۰ روز در مسیر رود هیرمند جاری بوده است. همین مسئله، ادعای طالبان مبنی جاری نبودن آب در مسیر رودخانه با بازگشایی سد را به طور کامل رد می‌کند.
اما نکته قابل توجه و البته ستودنی تلاش‌های این دوره در دولت و مجلس کنونی است که شرایط تا حدود زیادی متفاوت از گذشته دنبال شده است. به‌ویژه نمایندگان استان سیستان و بلوچستان در خانه ملت که خود را وامدار مردمانی خستگی ناپذیر و زخم خورده از خشکی هامون می‌دیدند، از ابتدای دوره، تلاش برای تصویب قانون (انتقال آب دریای عمان به سیستان و بلوچستان) و تحریک دستگاه دیپلماسی و در ادامه دستگاه‌های حاکمیتی برای رایزنی در امر حقابه از همسایه، تمام همتشان را به کار گرفتند تا دیپلماسی حقابه بیش از هر زمانی زمزمه شود و امید می‌رود که به نتیجه مطلوب ختم شود.
فداحسین مالکی، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس یازدهم در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، اظهار کرد: سفر رئیس جمهور به چابهار، بازتاب‌های مختلفی در محافل مختلف و رسانه‌های جمعی داشت بویژه اینکه مبادلات خوب تجاری بین دو کشور ایران و پاکستان را شاهد بودیم.
وی خاطر نشان کرد: محور پیشین به‌عنوان یکی از مسیرهای مهم در کنار چابهار و میرجاوه از جمله نقاط مشترک ما با کشور پاکستان است و با این تلاش‌ها در آینده شاهد تحولات عظیمی میان این دو کشور بزرگ اسلامی خواهیم بود.
عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس درباره هشدار رئیس جمهور به طالبان تصریح کرد: این هشدار منطبق با واقعیتهای روز منطقه است که در واقع مورد توجه و تاکید همه مجامع بین‌المللی قرار گرفت؛ چرا که هر کشوری در دنیا معادلات و تعهدات بین‌المللی را زیر پا بگذارد به طور قطع مورد سرزنش سازمان‌های بین المللی قرار می‌گیرد.
به گفته وی، این موضوع درباره طالبان هم صادق است، چرا که سال‌های سال است این معاهده را چه در دورانی که طالبان حاکم هستند و چه پیش از آن اجرایی نکرده‌اند و هر بار به بهانه‌ای این مسئله را بررسی نمی‌کنند.
مالکی با اشاره به اینکه شرایط منطقه بسیار بحرانی است و طبق گزارش وزارت نیرو و وزارت خارجه در کمیسیون امنیت ملی باعث شد موضوع حاکمیتی شود ادامه داد: اگر موضوع حقابه هیرمند اجرا نشود تا سه ماه دیگر این خطعه به شدت دچار چالش خواهد شد و هیچ راهی برای تأمین آب شرب وجود ندارد. وی با بیان اینکه کشاورزی این منطقه سال‌های سال است از بین رفته و آب شرب هم که اینچنین وضعیت خطرناکی دارد افزود: طرح انتقال آب از دریای عمان نیز در دستور کار است اما چندین سال طول می‌کشد تا عملیاتی شود و به این سال‌ها نمی‌رسد.
عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس یازدهم گفت: بحثی که در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس مطرح شد این بود که قرار شد این موضوع در دایره حاکمیتی مطرح شود که در نهایت رئیس جمهور به‌عنوان رئیس شورای امنیت ملی کشور این هشدار را اعلام کرد.
وی درباره بیانیه صادره طالبان پس از هشدار رئیس جمهور ایران اظهار کرد: بیانیه طالبان سیاسی بود اما پاسخ وزارت امور خارجه ایران نیز متناسب با هشدار رئیس جمهور نبود. این دو پاسخ‌ها نمی‌توانند تأمین کننده نگرانی و دغدغه‌ای که مردم دارند، باشد.
مالکی تاکید کرد: انتظار ما این است که پس از این هشدار، طالبان صادقان برخورد کرده و مسیرهایی که آب ورودی به ایران را منحرف کرده از بین ببرد. این هم که می‌گویند آبی وجود ندارد صحیح نیست چرا که چندی قبل آب را در گریز دره رها کردند.
وی تصریح کرد: مدت‌ها است که طرف ایرانی تقاضا کرده است که یک گروه فنی وارد افغانستان شود و موضوع را بررسی کند اما مسئولان آن کشور اجازه نمی‌دهند. آنها حتی اجازه ندادند که رئیس سازمان محیط زیست ایران به منطقه برود.
وی هیرمند و هامون را دو موضوع مهم اما جدای از هم عنوان کرد و گفت: مسئله هامون چندجانبه و بین‌المللی است و بخشی از این تالاب در خاک افغانستان است. بنابراین باید سازمان‌های بین‌المللی ورود پیدا کنند تا تالابی را که می‌تواند اشتغالزایی زیادی داشته باشد احیا کنند.
نماینده مردم زاهدان و عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس یازدهم گفت: امروز سازمان محیط زیست برای هامون و وزارت نیرو برای هیرمند در حال اقدام و رایزنی است اما طالبان به هیچکدام اجازه نداده کارشان را پیش ببرند. این موضوع مشخص می‌کند مشکلات در طرف مقابل است و ایران باید از ابزارهایی که دارد برای وادار کردن طالبان به اقدام عملی استفاده کند.
وی درباره انتشار برخی کلیپ‌های تمسخر آمیز درباره حقابه ایران اظهار کرد: این اقدامات مربوط به ملت افغانستان نیست بلکه کار افرادی است که در اختیار طالبان هستند. این دست تحرکات حرکت‌های درستی نیستند و طالبان باید پاسخ جدی منطبق با واقعیت را اعلام کند.
مالکی با اشاره به اینکه حاکمان افغانستان باید بر اساس قواعد بین‌المللی تمکین کنند افزود: ایران اسلامی نیز باید از همه ابزارهای دیپلماتیک و تعاملی استفاده کند. این هشدار جدی رئیس شورای عالی امنیت ملی است و ورود دستگاه‌های حاکمیتی نشان از این دارد که طالبان باید تمکین کرده وحقابه ای که حق ملت ایران است را رعایت کنند.
بر اساس قرارداد سال ۱۳۵۱ میان دولت وقت ایران و افغانستان قرار بود حقابه تالاب هامون به میزان ۸۵۰ میلیون متر مکعب از رود هیرمند تأمین شود که متأسفانه در چند سال اخیر به علت کم بارشی و سدسازی در بالادست هیرمند آبی به ایران نرسید و هامون خشک شد.
با وجود انعقاد قرارداد حقآبه رودخانه هیرمند، از اواخر دهه ۱۳۷۰ و هم‌زمان با کاهش بارش سالانه و گسترش خشکسالی بر سیستان، میزان ورودی آب رود هیرمند به دریاچه هامون به مرور کاهش یافت.
نبود دولت قدرتمند در افغانستان، حفر نهرها و رودهای متعدد برای انتقال آب رودخانه، نصب و بکارگیری انواع پمپ در مسیر رودخانه هیرمند برای کشاورزی در افغانستان در نهایت خشک شدن تالاب هامون به عنوان هفتمین تالاب بین‌المللی جهان را در پی داشت.
این موضوع موجب قطع منبع زندگی و امرار معاش حدود نیم میلیون نفر از مردم ساکن در سیستان، کاهش چشمگیر پرندگان بومی و مهاجر سیستان و سایر وحوش طبیعی، رو به انقراض نهادن گاو سیستانی، تنگدستی و مهاجرت گسترده سیستانی‌ها به مناطق شمالی ایران و زوال روزافزون صنایع دستی در این منطقه شد.
کد خبر 662265منبع: ایمنا
کلیدواژه: حقابه هیرمند رودخانه هیرمند تالاب هامون افغانستان پاکستان حقابه هیرمند سيستان و بلوچستان دریای عمان انتقال آب احیای تالاب هامون هامون طالبان طالبان افعانستان شورای امنیت ملی گروه طالبان حقابه تالابها ناصر کنعانی حسین امیرعبداللهیان حسن کاظمی قمی سد کمال خان کابل شهر شهروند کلانشهر مدیریت شهری کلانشهرهای جهان حقوق شهروندی نشاط اجتماعی فرهنگ شهروندی توسعه پایدار حکمرانی خوب اداره ارزان شهر شهرداری شهر خلاق عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس جمهوری اسلامی ایران ایران و افغانستان سیستان و بلوچستان حاکمان افغانستان وزارت امور خارجه رودخانه هیرمند طرف افغانستانی معاهده هیرمند مردم سیستان رئیس جمهور مسیر رودخانه کارشناسان ما درباره حقابه امارت اسلامی حقابه هیرمند حق آبه ایران خارجه ایران تالاب هامون صدور بیانیه وزارت خارجه تأمین حقابه حقابه ایران مجلس یازدهم بین المللی طرف ایرانی رود هیرمند وجود ندارد درباره حق کاظمی قمی طرف ایران انتقال آب کمال خان میزان آب دریچه ها مسیر رود ایران هم آب در سد حق مردم سد کجکی بر اساس دو کشور سال ها آب رود بین دو
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.imna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایمنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۷۸۷۷۴۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
حمله گازانبری امارت طالبان به تعهدات آبی با ایران
به گزارش «تابناک» به نقل از روزنامه فرهیختگان، روز یکشنبه ۹ اردیبهشت‌ماه در گزارشی با عنوان «تفاوتی بین استراتژی امارت با دوران غنی نیست» به موضوع عدم پرداخت و رهاسازی کامل حقابه سیستان توسط طالبان حتی در این روز‌های پربارش پرداختیم. این در حالی است که علی‌رغم تمام هشدار‌ها درباره وضعیت وخیم آبی در جنوب شرق ایران که ناشی از مسدود بودن راه‌های آبی به این قسمت است، همسایه شرقی همچنان در حال انجام پروژه‌های آبی روی رودخانه‌هاست. به همین منظور عملیات تکمیل پروژه سد «پاشدان»، از سد‌های بزرگ افغانستان در مرز با ایران و در مسیر هریرود، با حضور ملا عبدالغنی برادر، معاون نخست‌وزیرو عبدالطیف منصور، سرپرست وزارت آب و انرژی طالبان در هرات آغاز شده است. کارشناسان حوزه هیدروپلیتیک معتقدند که با ساخت و بهره‌برداری از این سد در بالادست هریرود، تنش آبی در ایران و ترکمنستان تشدید خواهد شد. در همین رابطه با محمدنبی جلالی، پژوهشگر دکتری منابع آب دانشگاه تهران گفتگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
ردپای هندوستان در هریرود
با توجه به اینکه مناقشه رودخانه فرامرزی هریرود با تکمیل سد‌های و کانال‌ها در بالادست افغانستان وارد فاز جدیدی خواهد شد، این مناقشه و به‌خصوص سرمایه‌گذاری هندوستان در حوضه هریرود و پروژه‌های آتی شان مورد توجه خواهد بود. محمدنبی جلالی، پژوهشگر دکتری منابع آب دانشگاه تهران و عضو هیات اندیشه‌ورز هیدروپلیتیک و دیپلماسی آب بنیاد نخبگان کشور درباره این مناقشه گفت: «به‌طور کلی شاید بشود سرمایه‌گذاری هند در پروژه‌های آبی و غیرآبی افغانستان را در میراث استعمار جست‌وجو کرد؛ وقتی تاریخ هند به‌خصوص یک قرن اخیر را مرور می‌کنید تا سال ۱۹۴۷ مستعمره بریتانیا بود و بعد با هند چندپاره مواجه شدیم که به کشور هند و پاکستان و بعد‌ها پاکستان شرقی (بنگلادش) تقسیم و سبب مناقشات متعددی همانند مناقشه حل‌نشده کشمیر می‌شود. از همین رو با توجه به موقعیت جغرافیایی افغانستان که در مهار آب فرامرزش دارد باعث شد این کشور به‌جدیت سراغ سرمایه‌گذاری روی مهار این منبع برود و عملا بتواند از طریق افغانستان برای خودش اهرم‌های فشار ایجاد کند. به هر حال افغانستان بخشی از ظهور و تداوم دیپلماسی آبی و عوامل سیاسی-اجتماعی در این منطقه را در سیاست‌های هیدروپلتیکی که با توجه به موقعیت بالادستی که در چهار حوضه‌اش دارد می‌تواند پیش ببرد. البته موضوع فقط مربوط به ایران نیست؛ رودخانه فرامرزی کابل که در نزدیکی آتوک در پاکستان به رود سند منتهی می‌شود، خودش پتانسیل مناقشه آبی عظیمی را دارد. جالب است که همین مناقشه هم شاید به تعیین مرز استعماری خط ریورند ۱۸۹۳ برگردد که بریتانیا برای در امان ماندن هند شرقی از نفوذ شوروی به قبایل پشتون خودمختاری داد، حتی ردپای بریتانیا در مناقشه هیرمند به‌وضوح قابل مشاهده است. جایی که مرز سیستان درونی و بیرونی را گلداسمیت بریتانیایی تعیین می‌کند و خاوری‌ترین دلتای رودخانه هیرمند را به‌عنوان مرز بین دو کشور قرار می‌دهد. گذشته از ردپای ناخجسته استعمار؛ هند با تقریبا دو میلیارد دلار پنجمین کشوری است که بیشترین سرمایه‌گذاری را در پروژه‌های آبی و غیرآبی افغانستان انجام داده؛ از بورسیه تحصیلی بگیرید تا استخراج معادن و.... اما در زمینه پروژه‌های آتی، نمی‌خواهم به این موضوع ورود کنم که امارت اسلامی به‌جدیت دنبال این است که با مهندسی اجتماعی تحت پروژه‌هایی همچون «قوش‌تپه»، مهاجران اخراجی پاکستان را در «آمودریا» که منابع دست‌نخورده عظیم انرژی را دارد بارگذاری کند، فقط می‌خواهم از یک پروژه دیگر تحت عنوان TAPI بگویم که به دلایل ناامنی در افغانستان به تعویق افتاده بود. درباره اهمیت این پروژه همین کافی است که بوش زمان حمله به افغانستان می‌گوید تکمیل استراتژی جنگ ما تکمیل پروژه تاپی است که قرار است گاز ترکمنستان را از طریق افغانستان به پاکستان و هند انتقال بدهد و هدفش تامین سالانه ۳۳ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی به جنوب آسیاست.
همین چندروز قبل آقای «آمانوف»، رئیس اجراییه شرکت خط گاز تاپی، در مجمع سرمایه‌گذاری انرژی ترکمنستان در پاریس اعلام کرد که ترکمنستان به تکمیل بخش خود از پروژه لوله گاز تاپی متعهد است. ضمنا این نگرانی هم وجود دارد که این لوله گاز جایگزین مسیر طرح خط لوله گاز صلح بین ایران و پاکستان و هند هم باشد، یعنی عملا علاوه‌بر اینکه منابع آب را مهار می‌کند به‌جد دنبال این است که وابستگی‌اش را به منبع انرژی ما کم کند. به نظرم پرواضح است که به سرانجام رساندن این پروژه‌ها موقعیت ویژه‌تری در مذاکرات به طرف افغانستانی می‌دهد.
ماجرای ابرپروژه سد سلما در بالادست رودخانه هریرود
این پژوهشگر درباره ابر پروژه سد سلما که کمی بعد از استقلال هند از بریتانیا پروژه سد سلما با حمایت‌های این دو کشور در زمان داوودخان شروع شد گفت: کمی بعد از استقلال هند از بریتانیا، پروژه سد سلما با حمایت‌های این دو کشور در زمان داوودخان شروع شد، ولی به دلیل ناآرامی‌های داخلی فراز و فرود‌هایی داشت تا نهایتا در دوران رئیس‌جمهور غنی در ۱۳۹۵ با ظرفیتی حدود ۶۵۰ میلیون مترمکعب و با حمایت مالی ۳۰۰ میلیونی هند به بهره‌برداری رسید. جالب است که نخست‌وزیر، آقای مودی قبل از افتتاحیه بند سلما به ایران می‌آید و توافقنامه چابهار را امضا می‌کند و هنوز بعد از سال‌ها خلف وعده کار واقعی انجام نشده است. همچنین در مراسم افتتاحیه سد سلما می‌گوید: «این پروژه راه صلح برای همگان را انتخاب کردم.»
شاید کسی با این نکته موافق نباشد و نگاهم به مناقشات بین کشور‌ها کمی رئالیستی است، اما به این روند باید دقت کرد. استعمار کهن روزگاری هند را با ابزار زور و حمله نظامی تسخیر کرد و امروز فقط شیوه استعمار متفاوت شده و با مصادره واژه صلح و استخدام مجریان، همان شیوه قبلی را در کشورهای دیگر دنبال می‌کند. واقعیت این است که سایه استعمار همچنان هم بر سر مسائل و رفتار‌های دولت‌ها حاکم است و اصطلاحا «استعمار پوست انداخته» و حال «استعمار نوین» به شیوه‌ای دیگر به دنبال تسلط و نادیده‌گرفتن حق ملت‌هاست.
در عصر حاضر اگر کمی حواس‌مان جمع باشد متوجه می‌شویم که استعمار فرانو چطور بر باور و منش ملت‌ها و هویت‌شان به‌طور نامحسوس و بدون اینکه خود استعمارگران یا حتی مجریان بومی حضور مرئی داشته باشند چنگ می‌زند تا مناقشات آبی و غیرآبی را تشدید کند. شاید اهمیت دیپلماسی عمومی در مناقشه آبی مثل مناقشه هیرمند و هریرود در گذر زمان با تکمیل کانال و بندهای انحرافی و وابسته کردن جامعه محلی بالادست به این منبع حیاتی روشن‌تر شود؛ در زمانی که عملا ماهیت مناقشه از دولت-دولت به دولت-مردم شیفت پیدا کرد.
واقعا نمی‌خواهم شرایط را اورژانسی نشان بدهم. چون اولین کاری که در این شرایط می‌کنیم تراشیدن پروژه اورژانسی با پول بیت‌المال است. در واقع می‌خواهم توجه کنیم که در آستانه حذف‌شدگی قرار داریم و مورد هجمه استعمار آبی هستیم و امروز هیچ چیزی مثل عنصر زمان مهم نیست.
حقابه تاریخی هیرمند تقلیل پیدا کرده است
مناقشه آبی میان دو کشور، قدمتی به تاریخ افغانستان دارد و در سال‌های اخیر به بحرانی جدی تبدیل شده. جلالی درباره رهیافت برون رفت از این شرایط تضاد منافع گفت: «نگرانی عمیق این است که کشورهای دیگر در نتیجه پرداختن صحیح به شکست‌های دیپلماسی آبی شان در گذشته و بازتعریف نحوه همکاری در‌مورد مسائل آب‌های فرامرزی، راهی برای آینده دیپلماسی آبی شان ترسیم کرده اند و سوال این است که آیا ما به این درک رسیده‌ایم که اگر بگوییم «در دیپلماسی آب چندان موفق نبوده ایم» متهم به تحریف واقعیت نشویم؟ البته موافقم که فضا آنچنان هم تاریک نبوده و نیست؛ اما اگر بپذیریم حقابه تاریخی معاهده هیرمند در صد و اندی سال و در طول تاریخ روابط بین دو کشور ایران و افغانستان تقلیل پیدا کرد تا نهایتا به ۱۶ درصد رسید یا طی دوران تکمیل سد انحرافی کمال خان، که هرچند تلاش‌هایی شد و حتی اخیرا دکتر ظریف هم در مصاحبه شان اذعان داشتند که با علم به اینکه سد انحرافی کمال خان برای منحرف کردن سیلاب است و حقیقتا هم همین است، وارد گفتگو شدند، اما بلاخره باید بپذیریم که علی رغم تلاش‌های دستگاه دیپلماسی، نتوانستیم احداث این بند را به تعویق بیندازیم و سد انحرافی کمال‌خان تکمیل شد.
سوال اساسی این است که مصر چگونه در مناقشه رود نیل با اتیوپی و سودان توانست سال‌ها احداث سد رنسانس (النهضه) را به تعویق بیندازد؟ از چه ابزارهایی استفاده کرد؟ از سد کمال خان که گذشت، اما قرار است برای سد بخش آباد روی سرشاخه فراه رود در آینده چه اتفاقی بیفتد؟ چه ابزارهایی برای به تعویق افتادن احداث سد بخش آباد -که میخی است بر تابوت کما‌رفته سیستان- داریم؟ نکته اساسی این است که حتی افغانستان با اندوخته تجاربش فارغ از اینکه چه دولتی و حکومتی مستقر باشد مشخص کرده راهبرد هیدروپلیتیکی اش در مواجهه با مناقشات با همسایگانش چیست. اما ما با توجه به وضعیت هیدروپلیتیکی خاصی که داریم و در جایی بالادستی، در جایی میان‌دست و در جایی پایین‌دست هستیم و تک تک این رودخانه‌های فرامرزی چالش‌ها و بازیگران متعدد خودش را دارد، چه راهبرد هیدروپلیتیکی و ابزار قدرتی داریم؟ مثلا روی هم همین رودخانه هریرود در قسمت پایین دست با ترکمنستان چالش جدی بازسازی کانال «قره‌قوم» را داریم یا راندمان پایین آبیاری در بخش کشاورزی را داریم.
در قسمت بالادست با طرف افغانستانی با توسعه یک‌جانبه سد و کانال هایش بدون توجه به آب مورد نیاز پایین دست مواجهیم و حتی هیچ توافقنامه‌ای روی این رودخانه فرامرزی با افغانستان نداریم. ما هنوز مشخص نکرده ایم چه دکترین هیدروپلیتیکی خاصی برای این حوضه‌های فرامرزی داریم. همچنین اخیرا در لحظات آخر بعد از سال‌ها گزارش کمیسیون تلفیق برنامه هفتم توسعه با تصویب بند الحاقی ۱ ماده ۳۹ موافقت کرد که «نقشه راه دیپلماسی آب در چهارچوب دیپلماسی کلان کشور» تهیه شود؛ ضمن اینکه آیا این هم سندی است که قرار است به بایگانی برود یا سندی است که درنهایت قرار است یک دکترین برا حوضه‌هایی با چالش‌ها و بازیگران متعدد تجویز کنیم؟ در دکترین ما نسبت دیپلماسی انرژی ما با مناسبات و تعاملات هیدروپلیتیکی آب‌های فرامرزی قراره دیده می‌شود؟ فرهنگ چطور؟ ترانزیت چطور؟ چابهاری که کانون رقابت هند و چین است؟ آیا با هند ادامه بدهیم که ۸ سال بدعهدی مکرر کرده آن هم با ۸۵ میلیون دلار؛ در چنین پروژه راهبردی، نمی‌بایست چند میلیارد دلار قرارداد باشد؟ این‌ها فقط سوال است.
توقع دارید حس گل پیروزی ایران مقابل استرالیا را داشته باشیم؟
این پژوهشگر درباره میزان حقابه‌ای که این روز‌ها رهاسازی شده گفت: «اجازه بدهید این نکته را هم یادآوری کنم؛ ما هم حقیقتا خوشحالیم از اینکه اندک آبی از حقابه ایران را دریافت کردیم ولیکن اینکه در تریبون رسمی یک نهاد رسمی اعلام می‌کنیم تا این لحظه اینقدر از حقابه هیرمند رهاسازی شد، این ابزار قدرت است؟ این دیپلماسی عمومی است؟ واقعا هم شاید توقع داشتند ما حس گل پیروزی ایران مقابل استرالیا در جام جهانی ۱۹۹۸ را تجربه کنیم!
وقتی ابزارهای قدرت مصر در تعویق احداث سد رنسانس را بررسی می‌کنید که چه کرد، یکی از ابزارهای بسیار مهمش همین به‌کارگیری صحیح از دیپلماسی عمومی بوده است. ولی ما از این ظرفیت کم‌نظیر دیپلماسی عمومی به‌درستی استفاده نمی‌کنیم.
شاید زمانی سازش مبتنی‌بر مذاکره «برد-برد» حداقل در سطح فکری ایده جذابی بوده تا به یک نتیجه دوجانبه سودمند برسیم؛ اما واقعیت جهان امروز حقیقتا متفاوت شده است. کشور‌ها اصولا حاضر نیستند در مذاکرات‌شان سهم برابر یا کمتری از طرف مقابل برای ملت‌هایشان بگیرند. ما باید تجدید نظری در رویکردهایمان در مذاکرات داشته باشیم و باید به این بیندیشم که چطور در مذاکرات می‌توانیم یک پای بالاتر بگذاریم و موقعیتی عالی برای خودمان و خوب برای دیگری ایجاد کنیم.
من‌حیث‌المجموع فکر می‌کنم فیصله دادن به اثرات هیدروهژمونی در حوضه آبریز بین‌المللی هریرود که بین چند کشور مشترک است و علی‌الخصوص‌انگیزه کشور بالادستی مثل حکومت امارات اسلامی که حاکمیت مطلق سرزمینی و توسعه یکطرفه رودخانه‌ها را بدون توجه به پیامد‌های آن در کشورهای پایین دست در پیش گرفته، حقیقتا مسیری صعب‌العبور است؛ به‌ویژه اینکه روشن است سیاست‌های دولت نوپای طالبان در راستای توسعه زیرساخت‌های آبی و ساخت سد و تکمیل کانال‌ها به درهم‌تنیدگی این مناقشه خواهد افزود.
از طرفی دیگر این را هم در نظر داشته باشید که تقریبا جهان در حال تجربه سومین انتقال قدرت است. هرچند ایران همیشه در چنین بزنگاه‌هایی در طول تاریخ تحت فشار بوده است؛ اما بخشی کوچکی از رهیافت را شاید در پاسخ به این سوال بشود جست‌وجو کرد که راهبرد کلان ما در این شرایط گذار نظام بین‌الملل که مشخصه اصلی آن بازتوزیع قدرت، ثروت و بازنویسی قواعد بین‌المللی است، آیا این است که باید در تنهایی استراتژیک به سر ببریم یا با توجه به اینکه انزواگرایی، انفعال و عدم تعامل نه با ژئوپلتیک ایران سازگار است، نه با فرهنگ سنتی ایران، از طریق چندجانبه‌گرایی و ائتلاف‌سازی مبتنی‌بر همکاری راهبردی به استقبال این جهان پسا‌قطبی برویم؟ و حالا در سطوح پایین‌تر، چطور این کلان راهبردمان، قرار است توسعه پایدار و امنیت آبی را برای ما به ارمغان بیاورد تا دچار خفگی هژمونی نشویم؟! و چطور می‌شود به یک بازتوزیع مجدد قدرت بین بازیگران درگیر این مناقشه آبی دست بزنیم تا در این حوضه آبریز فرامرزی فضا‌ها را دوباره پیکربندی و تفسیر کنیم. حقیقتا نمی‌دانم که آیا روزگاری می‌رسد که بتوانیم موقعیتی را با ابزارهای قدرت‌مان ایجاد کنیم که در مذاکرات آبی مان یک پای بالاتر بگذاریم و موقعیتی عالی برای خود و خوب برای دیگری ایجاد کنیم یا خیر. امیدوارم.
حقوق کدام یک از ایثارگران در سال ۱۴۰۳ افزایش داشت؟